TEPEGÖZ (Triops spp.)

Tanımı ve Yaşayışı

• Tepegözün genel görünümü, baş kısmını ve bacaklarını da kaplayan yassı bir kalkan biçimindedir. Ergin zeytin grisi renkte, uzunluğu ≤5 cm’dir. Vücut levha şeklinde pullarla kaplıdır.

• Ergin dişinin yumurta bırakması sıcaklığa, toprak karakterine ve çeltik tavalarına su basmasına göre değişmektedir. Yumurtalar portakal renginde olup, keseler içerisinde bulunur. Takip eden ilkbaharda tarlalara su verilince açılır, senede bir veya daha fazla döl verebilir. Beş larva dönemi geçirdikten sonra ergin olur.

Zarar Şekli

• Tepegözün ergin ve larvası çeltikte çimlenme devresinde kuvvetli ağızlarıyla taneleri taşımakta, devamlı hareket edip toprağı karıştırarak çimlenen tanelerin toprağa tutunup köklenmesine engel olmakta, çimlenmiş olanların tepelerini kopararak gelişmeyi durdurup tavaların bozulmasına sebep olmaktadır. Ayrıca çeltik tarlalarındaki sivrisinek larvaları ve yumurtaları ile de beslenmektedir.

• Marmara ve Karadeniz bölgelerinde çeltik alanlarında görülen bu zararlı, ekonomik önemde zarar yapmadığı için ülkemizde Kimyasal Mücadele yapılmamaktadır.

 

 

 

Konukçuları

• Başlıca konukçusu çeltiktir. Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler

• Çeltik tavalarının çok güzel tesviye edilmesi sonucu çimlenme devresinde su kesimi sırasında tavalarda su havuzcukları oluşmayacağından Tepegöz (Triops spp), Üstten görünüş (üst), alttan görünüş (alt) -26- ÇELTİK kuruda kalan zararlıyı güneş ışınları etkileyerek kısa zamanda ölümlere neden olmaktadır.

Kimyasal Mücadele

• Çeltiğin çimlenme devresinde su kesimini müteakip bitkinin toprağa iyice tutunmasından sonra yapılmalıdır. Bu ekim zamanına göre değişmekle beraber genellikle mayıs ayına denk gelmektedir.

• Tavalar içerisinde su birikintilerinde toplanan zararlıya karşı satıh ilaçlamaması şeklinde Kimyasal Mücadele uygulanır.

 

Zarar Şekli

• Tepegözün ergin ve larvası çeltikte çimlenme devresinde kuvvetli ağızlarıyla taneleri taşımakta, devamlı hareket edip toprağı karıştırarak çimlenen tanelerin toprağa tutunup köklenmesine engel olmakta, çimlenmiş olanların tepelerini kopararak gelişmeyi durdurup tavaların bozulmasına sebep olmaktadır. Ayrıca çeltik tarlalarındaki sivrisinek larvaları ve yumurtaları ile de beslenmektedir.

• Marmara ve Karadeniz bölgelerinde çeltik alanlarında görülen bu zararlı, ekonomik önemde zarar yapmadığı için ülkemizde Kimyasal Mücadele yapılmamaktadır.

Konukçuları

• Başlıca konukçusu çeltiktir. Mücadele Yöntemleri Kültürel Önlemler

• Çeltik tavalarının çok güzel tesviye edilmesi sonucu çimlenme devresinde su kesimi sırasında tavalarda su havuzcukları oluşmayacağından Tepegöz (Triops spp), Üstten görünüş (üst), alttan görünüş (alt) -26- ÇELTİK kuruda kalan zararlıyı güneş ışınları etkileyerek kısa zamanda ölümlere neden olmaktadır.

Kimyasal Mücadele

• Çeltiğin çimlenme devresinde su kesimini müteakip bitkinin toprağa iyice tutunmasından sonra yapılmalıdır. Bu ekim zamanına göre değişmekle beraber genellikle mayıs ayına denk gelmektedir.

• Tavalar içerisinde su birikintilerinde toplanan zararlıya karşı satıh ilaçlamaması şeklinde Kimyasal Mücadele uygulanır.

 

ÇAYIR SİNEĞİ

[Tipula orientalis Laskchewitz (Diptera:Tipulidae)]:

Tanımı, Yaşayışı, Zararı ve Mücadele Yöntemleri:

Erginler, 5 cm kanat açıklığına sahip ve boyları 2,5 cm’dir. İri vücutları, uzun bacakları ve yavaş uçuşlarıyla kolayca tanınırlar (Şekil 1). Çayır sinekleri genel olarak akarsu kenarları, çayır, orman, nemli ve gölgeli yelerde bulunmaktadırlar. Erginlerin bıraktığı yumurta sayısı genellikle 200-300 adettir. Larvalar, sucul, yarı sucul ya da bütünüyle karada yaşamaktadırlar. Çayır sineği larvaları, fide gelişme döneminde görülmekte ve zararı bitkilerin sürgünlerinin toprak üzerinden ya da altından keserek koparılması şeklinde olmaktadır. Bu böceğin larvaları, çeltik alanlarında % 10-15 düzeyinde verim kaybına neden olmaktadır. Tava usulü ve salma sulama yöntemi kullanılan çeltik alanlarında larvalar için uygun ortam oluştuğundan zarar oranı artmaktadır. Zararlı ile kimyasal mücadele uygulanmamakta olup kültürel önlemler uygulanmaktadır. Kültürel önlemler arasında ekim nöbeti uygulanması, ekim öncesi toprak işleme ile yabancı otlarla mücadele, zararlının yumurta bırakma döneminde sulamanın durdurulması zararlının hayat döngüsü üzerine kısıtlayıcı faktörler olup çeltikteki zararı en az düzeye indirmede etkili olmaktadır (Anonim, 2017).

 

ÇELTİK SAP TIRTILI

(Chilo suppressalis Walk.) (Lepidoptera: Crambidae):

Tanımı, Yaşayışı, Zararı ve Mücadele Yöntemleri:

Çeltik sap tırtılı Asya ve Pasifik’ten Orta Doğu ve Avrupa’ya yayılan önemli bir çeltik zararlısıdır (Khan et al, 1991). Erginler kahverengimsi sarı renktedir ve her bir ön kanadın kenarında gümüşi pullar ve 7- 8 küçük siyah nokta dizisi vardır (Şekil 3). Ön kanatlar arka kanatlardan daha koyudur. Larvaların büyük, parlak kahverengi veya turuncu bir kafası vardır, vücut rengi açık kahverengi veya pembedir (Şekil 4). Tarlalarda larvalar çeltik bitkisi sapları içinde galeriler açarak sapların kurumasına, tanelerin boş olmasına ve başakların beyazımsı bir renk almasına neden olur. Buna akbaşak ismi verilir. Zararlıya karşı biyolojik, biyoteknik, kimyasal mücadele ve kültürel önlemler kullanılmaktadır. Bu böceğe karşı uygun zamanlarda çeltik alanlarının sürülmesi, temiz tarlalara dikim veya ekim yapılması; ayrıca hasatta bitkileri mümkün olduğu oranda dipten kesmek ve münavebeye başvurmak uygulanacak kültürel önlemler arasında yer almaktadır. Zararlının birçok doğal düşmanı olduğu için biyolojik mücadelede etkili olmaktadır. Ayrıca zararlının erginlerini yakalamak için ışık tuzakları ve feromon tuzakları kullanılması popülasyonu düşürmede başarı sağlayan biyoteknik mücadele yöntemleri arasında yer almaktadır (Lodos, 1981).

 

ÇEKİRGELER

Tanımı, Yaşayışı, Zararı ve Mücadele Yöntemleri:

    Çekirgeler genel olarak bitkilerle beslenir fakat bazı türleri omnivor olup hayvansal dokularla da beslenirler. Yumurtalarını yüksük içine gruplar halinde veya tek tek bırakırlar. Yüksüklerin şekilleri türlere göre değişiklik gösterir. Bitkileri yemek, sapları kesmek suretiyle zarar yaparlar. Özellikle genç bitkilerde zarar çok yüksek olmaktadır. Çok yıllık bitkilerin yeni sürgün ve filizlerini, yaprak ve çiçeklerini, hatta tane ve meyvelerini yemek suretiyle ekonomik düzeyde zarar yaparlar. Yoğunlukları yüksek olduğu zaman zarar oranı da artmaktadır. Epidemi yaptığı yıl ve yerlerde %100’e varan oranlarda zarara neden olabilmektedir.

Bunun yanında, bazı çekirgelerin virüs vektörü olduğu bilinmektedir. İtalyan çekirgesi ve Yeşil çekirge türleri ülkemizde bütün bölgelerde yaygın olarak bulunmaktadır. Çekirgelere karşı kimyasal, biyolojik mücadele yöntemleri ve kültürel önlemler uygulanmaktadır. Zararlı çekirgelere karşı kimyasal mücadeleye karar vermeden önce, çekirge ile bulaşık alanlarda nimf ve ergin sürveyleri yapılmalıdır. Nimf sürveyinde yoğunluk atrap yöntemi ile belirlenir. Herhangi bir bulaşık alanın 10 farklı yerinde, her adımda bir defa olmak üzere 10’ar defa atrap sallanır. Her 10 atrap sallandıktan sonra zararlı türlere ait olan bütün nimfler sayılır. Bu alanlarda 4.-5. dönem nimfler bulunuyorsa, sayım esnasında bunlar görüldükçe kaydedilir. Sayım, 10 ayrı yerde yapılır ve sonuçlar toplanarak 100 atraptaki toplam nimf sayısı bulunur. Bu toplam içinde 4.-5. dönem nimf sayısı bulunur. Elde edilen bulgular çekirge yoğunluğu değerlendirme skalasında verilen değerlerle karşılaştırılarak çekirge yoğunluğunun önemli olup olmadığına karar verilir ve ilaçlamaya geçilir. Çekirgelerin doğal düşmanları arasında özellikle kuşlar önemli olduğu için; onların korunması, çoğalması ve desteklenmesi için tedbirler alınmalıdır. Çekirgelere karşı kültürel önlemler arasında tarlanın sürülmesi ile toprak yüzeyine çıkan yumurtaların güneşli havada yüksek sıcaklığa maruz bırakılarak ölmesi çekirge popülasyonlarını düşürmekte etkili olmaktadır.

Kaynakça:

Lodos, N., 1981. Türkiye’de bulunmayan önemli bir çeltik zararlısı Chilo suppressalis (Walk.) (Lepidoptera, Crambidae) Türkiye Bitki Koruma Dergisi Cilt (Vol.):5 No:4 Khan Z.R., Lıtsınger J.A., Barrıon A.T., Vıllanueva F.F.D., Fer-Nandez N.J., Taylo L.D. 1991 - World bibliography of rice stemborers. - IRRI, p 415. Juliano, B.,O., 1991. Rice in human nutrition. FAO Rome (in press). FAO, 2004. Protein quality evaluation. FAO:Rome Anonim, 2008. Zirai Mücadele Teknik Talimatları. T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı. Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü. Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı. Cilt :1 s:154. Anonim, 2009. T.C.Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çeltik Hastalık ve Zararlıları ile Mücadele El Kitabı, Ankara 40 s Ane N. U. and Hussain M., 2015. Diversity of insect pests in major rice growing areas of the World.JEZS 2016; 4(1): 36-41 Anonim, 2017. T.C.Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Çeltik Entegre Mücadele Teknik Talimatı , Ankara 84 s Hekimoğlu, B.,Altındeğer, M.,2019.Çeltik Sektör Raporu ve Çözüm Önerileri. Samsun 39 s.

 

BROWN PLANTHOPPER (BPH)

Nilaparvata lugens  (Hemiptera: Delphacidae)

Yumurtalar, bir yumurta kütlesinde 4-10 adet yaprağın orta damarına serilir; silindirik, hafif kavisli, 1 mm uzunluğunda, ilk başta beyaz, yumurtadan çıkmak üzereyken daha koyu, iki lekelidir (gözleri). Yumurtalar 4-8 gün içinde çatlar. Nimfler, daha sonra koyu kahverengiye dönüşen soluk kahverengi bir kremsi beyazdır. Dört ila beş nimf dönemi vardır. Son nimfler, yaklaşık 3 mm uzunluğundadır. Erginleri kahverengimsi siyah renkli olup gövdeleri sarımsı kahverengidir. Uzun kanatlı ve kısa kanatlı olmak üzere iki formu vardır.

Çeltik bitkileriyle ( Oryza sativa L.) beslenen bir bitki zararlısı türüdür. Bu böcekler, dünya nüfusunun yaklaşık yarısı için temel gıda ürünü olan pirincin en önemli zararlıları arasındadır.  Çeltiğe doğrudan beslenme yoluyla ve ayrıca iki virüsü, rice ragged stunt virus ve rice grassy stunt virus bulaştırarak zarar verirler. Böcek tarafından saldırıya uğrayan hassas çeltik çeşitlerinde %60'a varan verim kaybı yapabilir. Çeltik dışındaki alternatif konukçu bitkileri Leersia hexandra'dır .

Kahverengi bitki zararlısı, tamamen kanatlı "makropter" ve kesik kanatlı "brakipter" formlarla dimorfiktir. Makropteröz formlar potansiyel olarak göçmendir ve yeni alanları kolonileştirmekten sorumludur. Çeltik bitkilerine yerleştikten sonra, dişi böceklerin çoğunun brakipterler ve erkeklerin makropterler olarak geliştiği bir sonraki nesli üretirler. Yetişkinler genellikle çıkış gününde çiftleşir ve dişiler çiftleşmeyi takip eden günden itibaren yumurtlamaya başlar. Brachypterous dişiler 300 ila 350 yumurta bırakırken, macropterous dişiler daha az yumurta bırakır. Yumurtalar genellikle yaprak kılıfının orta bölgesi boyunca düz bir çizgi halinde dizilir. Yumurtalar yaklaşık altı ila dokuz gün içinde çatlar. Yumurtadan yeni çıkan nimfler pamuksu beyazdır ve bir saat içinde mor kahverengiye döner. Bitki özü ile beslenirler. Yetişkin olmadan önce beş aşamadan geçerler.

BPH , bitki büyümesinin tüm aşamalarında çeltik bitkisini istila eder. Kardeşlerin tabanında hem nimfler hem de yetişkinler tarafından beslenme nedeniyle bitkiler hızla sararır ve kurur. Erken istila aşamasında, bitkilerin kuruması nedeniyle kısa sürede kahverengimsi hale gelen yuvarlak sarı lekeler ortaya çıkar. Bu duruma 'hazne yanması' denir. Sıcaklık, bu böceğin yaşam aktivitelerini etkileyen kritik bir faktördür. Yumurtadan çıkma ve hayatta kalma oranı 25 °C civarında en yüksek seviyededir. Yumurtalar kurumaya karşı oldukça hassastır ve ev sahibi bitki solmaya başladığında kısa süre sonra büzülür. BPH popülasyon artışı, 28 ila 30 °C sıcaklık aralığında maksimumdur.

Bu böceğin avcıları arasında Pardosa pseudoannulata ve Araneus inustus örümcekleri bulunur .  Bazı durumlarda, BPH'ler, ekimden kısa bir süre önce çeltik tohumu yataklarına yumurta bırakır.

Bazı insektisitler, BPH erkeklik bezlerinin protein içeriğini açıkça arttırır ve böylece bitki zararlısı doğurganlığını arttırır. Bazı insektisitler, pirinç bitkilerinin floeminde bulunan amino asitlerin ve sükroz miktarını arttırır ve böylece BPH'nin hayatta kalmasını arttırır. 

Ürenin azotlu gübre ve böcek ilacı olarak aşırı kullanımı, kahverengi bitki zararlısının doğurganlığını artırarak ve doğal düşman popülasyonlarını azaltarak salgınlara yol açabilir.  Birincil entegre zararlı yönetimi (IPM) yaklaşımı, bu girdilerin uygunsuz ve aşırı kullanımının kısıtlanmasını içerir. Örneğin, 2011'de Tayland hükümeti, abamektin ve sipermetrin dahil olmak üzere salgına neden olan insektisitleri kısıtlayarak büyük bir kahverengi bitki zararlısı salgınına yanıt verme girişimini duyurdu Uluslararası Pirinç Araştırma Enstitüsü (IRRI).

BPH'ye dirençli çeltik çeşitleri, örneğin IR64, salgınların önlenmesi açısından önemlidir.  Bununla birlikte, insektisit kullanımının düşük olduğu bölgelerde, yüksek düzeyde BPH direnci genellikle gerekli değildir.